Psychologia dzieli etapy rozwoju dzieci na okresy: przedszkolny – nazywany wiekiem zabawy (4-5 rok życia), młodszy wiek szkolny (od 6-7 do 12 roku życia) – w którym istotną rolę odgrywają nauczyciele i rówieśnicy oraz etap adolescencji (od 10-12 roku życia do 20-22 roku życia) – w którym rozwija się tożsamość grupowa i indywidualna. Jeśli brać pod uwagę ten podział to tzw. młodszy wiek szkolny wydaje się być dobrym momentem do rozpoczęcia ćwiczenia jogi. Niektórzy dzielą ten okres na dwie fazy między 6-9 lat i 10-12 lat. Podział ten znajduje uzasadnienie w występujących różnicach psychosomatycznych występujących między tymi dwoma grupami wiekowymi.

W Indiach joga jest częstym elementem wychowania przedszkolnego i wczesnoszkolnego. W Polsce coraz częściej wkracza do przedszkoli, gdzie jest przede wszystkim spontaniczną, pełną radości życia zabawą. Ma to swoje uzasadnienie, jeśli bowiem zachęcimy dzieci do ćwiczenia jogi od najmłodszych lat, będzie to kapitał procentujący przez całe życie. Ciało dziecka jest gibkie i elastyczne, gdyż dzieci łatwiej niż dorośli uczą się asan i robią szybsze postępy w praktyce. Dzieci są odważne i chętne do wykonywania ćwiczeń. Czasem potrzebują pomocy. Nie należy ich forsować, przeciążać nadmiernym wysiłkiem, ponieważ kości i mięśnie ciągle rosną. Ważnym problemem, z którym jednak nauczyciel jogi dla dzieci musi się zmierzyć jest skupienie uwagi i koncentracja uczniów.

Joga dla dzieci to oduczanie złych i rozwijanie dobrych nawyków, związanych głównie ze sprawnością motoryczną lub zachowaniem prawidłowej postawy ciała. Współcześnie dzieci większość dnia spędzają statycznie: w szkolnych ławkach, w samochodach, przed komputerem czy przed ekranem telewizji. W tym sensie joga jest dla wielu z nich formą rehabilitacji ruchowej. Wspomaga tradycyjne działania terapeutyczne, kształtuje sylwetkę, uczy świadomości własnego ciała, koncentracji, systematyczności, samodyscypliny i stabilności emocjonalnej. Praktyka jogi rozwija, wychowuje i dowartościowuje, dzieci stają się dumne ze swoich osiągnięć i postępów, ale co najważniejsze uczą się uważności wobec siebie i otoczenia. Joga jest bardzo ekspresyjna, dlatego tak bardzo przemawia do dzieci w każdym wieku.

Dla mnie jako nauczyciela niezapomniane są, widoczne na twarzach dzieci po wspólnej praktyce, chwile beztroskiej radości i satysfakcji. Czuję wtedy, że to, co robię od kilku lat ma sens.

Istotne jest umiejętne wykorzystywanie potencjału dzieci w trakcie zajęć, uczenie odpowiedzialności za siebie i innych, pomagania sobie czy współdziałania itp. Tych cech nie można dzieciom nakazać, lecz pokazać jak to się robi. W tym sensie nauczyciel staje się wzorem dla dzieci. Moje obserwacje i doświadczenia potwierdzają tu obiegową opinię, że dzieci cenią nauczyciela, który jest sympatyczny, ale zarazem wymagający. Dziecko powinno czuć, że nie wszystko wolno na zajęciach, że są określone zasady zachowania się. Nauczyciel musi wiedzieć kiedy je pochwalić, a kiedy „zganić”.

W rzeczywistości nauczanie to „bycie w interakcji z dziećmi w świecie jogi”, tj. umiejętność komunikowania się z dziećmi poprzez zabawy, gry, praktykę asan, dyskusje, czytanie opowiadań, oglądanie filmów o jodze, bajek, rysowanie mandali itp. Wymaga to autentycznego, osobistego zaangażowania nauczyciela w zajęcia, praktykowania ćwiczeń razem z dziećmi, a także udziału we wspólnych grach czy zabawach. Takie podejście prowadzi do tworzenia się więzi między nauczycielem i dziećmi, dyscypliny, poczucia akceptacji i wzajemnego szacunku. Nauczyciel staje się częścią świata dzieci, ich przewodnikiem po nieznanym świecie jogi, a jego sposób uczenia kształtuje ich sposób myślenia, postawy, czy zachowanie.

W tym kontekście niezwykle cennym i wzbogacającym tożsamość nauczyciela jogi doświadczeniem jest praca z dziećmi z ADHD, otyłymi, astmatykami, z ograniczeniami fizycznymi (np. niedowład kończyn) czy dzieci z zespołem Downa. Dla nich wspomniany rytm zajęć bywa zupełnie inny niż dla reszty grupy. Wymaga to wychodzenia poza tradycyjną rolę nauczyciela, odpowiedzialności, większej empatii i wsparcia psychologicznego. Moje doświadczenia pokazują, że w takich sytuacjach dużo efektywniejsza jest indywidualna praca z dzieckiem. Warto więc skonsultować z rodzicami tego rodzaju podejście, zanim zdecydują się na zapisanie dziecka na jogę.

Praktyka pokazuje, że zajęcia z jogi dla dzieci muszą mieć cel, logikę i rytm, który dzieci znają. Przykładowo prowadzone przeze mnie zajęcia jogi dla dzieci w wieku 6-14 lat (1-1,5h) mają stałe elementy: wstępna krótka medytacja/skupienie, seria powitań słońca lub inna forma rozgrzewki, dynamiczne sekwencje pozycji, asana/y dnia, obowiązkowa Savasana z muzyką lub bez muzyki, a na zakończenie zajęć wspólna zabawa/gra, czy rysowanie mandali. Dzieci uznają, że zabawa jest dla nas „nagrodą” za wspólną praktykę. Poszukując równowagi w nauczaniu, staram się oddzielać praktykę od zabawy. Dzieci uczą się szybko, stąd nauczyciel musi być przygotowany na to, że dzieci potrzebują nowości i różnorodności. Praktykując rozmaite asany uczą się odczuć płynących z własnego ciała. Ważne jest również praktykowanie wybranych pozycji poza zajęciami, np. z rodzicami w domu, szczególnie w sytuacji, gdy u dzieci występują wady postawy.

Doświadczenie uczy, że dzieci muszą mieć świadomość tego, czego się od nich oczekuje i jakie są reguły gry w trakcie zajęć. Tak, jak dziecko zna rytm dnia codziennego, tak powinno znać rytm zajęć w jodze. Jego brak rodzi chaos i utrudnia systematyczne budowanie sekwencji zajęć. Nie oznacza to ustalania sztywnych ram, lecz zarysowania ich ogólnego kształtu. Nauczyciel musi jasno komunikować dzieciom, kiedy jest czas na praktykę, zabawę, czy praktykę w formie zabawy. Rytm zajęć ma związek z wiekiem dzieci, ale i kondycją oraz stanem zdrowia dziecka. Im młodsze dzieci tym częściej rytm zajęć opiera się na zabawie, czy rozbudzaniu wyobraźni, świadomości ciała i zainteresowania jogą. Im starsze dzieci, tym większe oczekiwania z ich strony, a więc i rytm zajęć powinien stawiać wyznania. Wraz z wiekiem zmniejsza się u dzieci potrzeba zabawy, a zwiększa potrzeba praktyki, sprostania zadaniom i osiągania satysfakcji. Dla starszych dzieci ważne jest by rytm zajęć nie był narzucony, lecz skonfrontowany z ich potrzebami rozwojowymi i możliwościami fizycznymi. Takie podejście ze strony nauczyciela spowoduje, że dzieci same zadbają o dyscyplinę i odpowiedni przebieg zajęć.

Wielu rodziców traktuje jogę dla dzieci, jako alternatywę wobec tradycyjnej gimnastyki korekcyjnej czy rehabilitacji zaleconej przez lekarza. Joga prowadzona przez kompetentnego nauczyciela posiadającego wiedzę w zakresie funkcjonowania mięśni i szkieletu dziecka pomaga korygować wady postawy lub wyprowadzić dziecko z poważniejszej dysfunkcji. Pozwala uelastycznić ciało, poprawić kondycję, zapobiega deformacjom kręgosłupa i kończyn dzieciaków spędzających mnóstwo czasu statycznie przy biurku, komputerze, czy telewizorze. Rodzice często wychodzą z założenia, że praktykowanie jogi nie zaszkodzi, a może pomoże. Ten fizyczny wymiar jogi zyskuje często potwierdzenie w innych sytuacjach życiowych np. w szkole: „na wuefie tylko trzy osoby z klasy dały radę zrobić mostek i okazało się, że … wszystkie one chodzą na jogę :-)“, w trakcie wizyt u fizjoterapeuty: „rehabilitant był zaskoczony tym, co teraz robi moja córka“, czy u lekarza, który zaleca „ćwiczenia” jogi jako sposób na poprawę sylwetki dziecka.

Oprócz poprawy ogólnej sprawności psychoruchowej u dzieci praktykowanie jogi ma wpływ na ich psychikę i emocje. W powszechnej świadomości utrwalona jest opinia o jodze i jej pozytywnym wpływie psychologicznym na stres, czy zaburzenia emocjonalne. Dlatego rodzice przyprowadzają dzieci na jogę w przekonaniu, że nadpobudliwe emocjonalnie i ruchowo dziecko w trakcie zajęć uspokoi się i wyciszy. Moje kilkuletnie doświadczenia, jako nauczyciela jogi dla dzieci pokazują, że przekonanie to jest w pełni uzasadnione. Proces ten wymaga jednak indywidualnego podejścia, systematycznej pracy, regularnej praktyki, czasu oraz współpracy nauczyciela z rodzicami i dzieckiem.

Dla wielu dzieci praktykowanie jogi jest odbiciem przekonań rodziców, którzy sami praktykując jogę dostrzegają jej wpływ na swoje zdrowie czy życie: „sam/a ćwiczę jogę i chciałbym/aby, by moje dziecko też ćwiczyło”. Dla rodziców joga staje się wtedy sposobem rozwijania więzi rodzinnych i formą wspólnego spędzania czasu z dziećmi. Widok rodziców i dzieci w trakcie wspólnej praktyki na warsztacie czy na zajęciach, gdy duzi pomagają małym i odwrotnie, jest dla nauczyciela jogi dla dzieci niezapomnianym doświadczeniem.

Są dzieci, które szybko połykają bakcyla praktyki jogi. Wtedy wspólne praktykowanie jogi stymuluje rozwój zarówno uczniów, jak i nauczyciela, a zajęcia wydają się być zawsze za krótkie. Są dzieci, które potrzebują czasu na „przekonanie się” do jogi, wymagają wsparcia psychologicznego i emocjonalnego ze strony nauczyciela podczas zajęć. Są dzieci, którym trudno znaleźć motywację do ćwiczeń.

Joga dla dzieci to także oduczanie złych i rozwijanie dobrych nawyków związanych ze sprawnością psychomotoryczną, jak i zachowaniem prawidłowej postawy ciała. Współcześnie dzieci większość dnia spędzają statycznie: w szkolnych ławkach, w samochodach, przed komputerem czy przed ekranem telewizji. W tym sensie joga staje się formą autorehabilitacji ruchowej. Wspomaga tradycyjne działania terapeutyczne, kształtuje sylwetkę, ale przede wszystkim uczy każde dziecko świadomości własnego ciała, koncentracji, systematyczności, samodyscypliny i stabilności emocjonalnej. Warto mieć świadomość tego, że praktykowanie jogi rozwija dzieci pod względem psychofizycznym, wychowuje i dowartościowuje je. Dzieci stają się dumne ze swoich osiągnięć i postępów, ale co najważniejsze uczą się uważności wobec siebie i otoczenia, a także przestrzegania norm społecznych. Joga dla dzieci jest ekspresyjna, dlatego tak bardzo przemawia do dzieci w każdym wieku. Ważne jest, by praktyka jogi nie tylko kształtowała dzieci, ale przede wszystkim sprawiała im autentyczną radość i satysfakcję.

Odkrywaj magię jogi dla dzieci i młodzieży w KARMIe!

Ścieżka Svadhyayi w Jodze

Wprowadzenie

Svadhyaya, jedno z pięciu Niyam w filozofii jogi, jest pojęciem obejmującym praktykę samopoznania i samorefleksji. W sanskrycie „Sva” oznacza „siebie”, a „dhyaya” odnosi się do studiowania lub medytacji, co razem oznacza „studiowanie siebie”. Ta praktyka jest integralną częścią ścieżki jogi, pomagając praktykującym w zrozumieniu własnej natury, myśli, emocji i zachowań. W tym eseju zgłębimy, czym jest Svadhyaya, jakie ma znaczenie w jodze oraz jak można ją praktykować w codziennym życiu.

Znaczenie Svadhyayi

Svadhyaya jest głęboko zakorzeniona w starożytnych tekstach jogicznych, takich jak „Jogasutry” Patańdźalego. W Jogasutrach, Svadhyaya jest wymieniona jako jedno z Niyam, czyli zasad etycznych, które pomagają w osiągnięciu harmonii wewnętrznej i zewnętrznej. Patańdźali sugeruje, że regularna praktyka Svadhyayi prowadzi do głębszego zrozumienia siebie, co jest niezbędne na drodze do samorealizacji.

Svadhyaya nie polega jedynie na studiowaniu świętych tekstów, choć jest to jej ważny aspekt. Chodzi również o introspekcję, refleksję nad własnymi myślami i czynami oraz medytację nad własnymi doświadczeniami życiowymi. Przez tę praktykę, jogin może zidentyfikować negatywne wzorce myślowe, które hamują jego rozwój duchowy, i pracować nad ich transformacją.

Praktyka Svadhyayi

Studiowanie świętych tekstów

Jednym z podstawowych aspektów Svadhyayi jest studiowanie świętych tekstów jogicznych, takich jak Bhagawadgita, Jogasutry Patańdźalego czy Upaniszady. Czytanie i medytowanie nad tymi tekstami pomaga praktykującemu zrozumieć głębsze prawdy dotyczące natury rzeczywistości, siebie i wszechświata. W kontekście codziennego życia, regularne studiowanie tych tekstów może dostarczyć wskazówek, jak postępować w zgodzie z dharmą, czyli własnym przeznaczeniem i obowiązkami.

Medytacja i introspekcja

Medytacja jest kluczowym elementem Svadhyayi. Poprzez regularną praktykę medytacyjną, praktykujący może zyskać głębszy wgląd w swoje myśli, emocje i motywacje. Medytacja pomaga uspokoić umysł, co umożliwia bardziej klarowną i obiektywną analizę własnych doświadczeń. Introspekcja pozwala na identyfikację negatywnych wzorców myślowych i emocjonalnych, które mogą być przyczyną cierpienia. Dzięki temu jogin może pracować nad ich przemianą i osiągnąć większą harmonię wewnętrzną.

Pisanie dziennika

Pisanie dziennika jest praktycznym narzędziem Svadhyayi, które pomaga w samorefleksji. Regularne zapisywanie swoich myśli, uczuć i doświadczeń pozwala na analizę własnego życia i zachowań. Przez retrospekcję, praktykujący może zidentyfikować powtarzające się wzorce i pracować nad ich zmianą. Pisanie dziennika może również służyć jako forma medytacji, pomagając w zrozumieniu własnych reakcji i emocji.

Refleksja nad własnym życiem

Svadhyaya zachęca do ciągłej refleksji nad własnym życiem i działaniami. To oznacza świadome podejście do codziennych doświadczeń i wyciąganie z nich lekcji. Praktykujący jogę powinien regularnie zadawać sobie pytania, takie jak: „Dlaczego zareagowałem w ten sposób?”, „Co mogę nauczyć się z tej sytuacji?” i „Jak mogę poprawić swoje działania na przyszłość?”. Taka refleksja pomaga w głębszym zrozumieniu siebie i prowadzi do duchowego wzrostu.

Korzyści z praktykowania Svadhyayi

Regularna praktyka Svadhyayi przynosi liczne korzyści, zarówno na poziomie fizycznym, jak i psychicznym. Przede wszystkim pomaga w rozwijaniu samoświadomości, co jest kluczowe dla duchowego wzrostu. Przez głębsze zrozumienie siebie, jogin może lepiej zarządzać swoimi emocjami i reakcjami, co prowadzi do większej harmonii wewnętrznej.

Svadhyaya również wzmacnia zdolność do koncentracji i medytacji. Regularna introspekcja i medytacja pomagają uspokoić umysł i zwiększyć jego klarowność. To z kolei prowadzi do lepszej jakości praktyki jogi, zarówno na poziomie fizycznym, jak i duchowym.

Wnioski

Svadhyaya jest niezwykle ważnym elementem ścieżki jogi, prowadzącym do głębszego zrozumienia siebie i rzeczywistości. Praktyka ta obejmuje zarówno studiowanie świętych tekstów, medytację, jak i refleksję nad własnym życiem. Regularne praktykowanie Svadhyayi przynosi liczne korzyści, takie jak większa samoświadomość, harmonia wewnętrzna i zdolność do głębszej medytacji. W codziennym życiu, Svadhyaya może być narzędziem do ciągłego rozwoju osobistego i duchowego, prowadzącym do osiągnięcia prawdziwej samorealizacji.